एजेन्सी, ५ वैशाख । वैज्ञानिकहरूले पृथ्वीभन्दा धेरै टाढा एउटा तारालाई परिक्रमा गरिरहेको ग्रहमा जीवन रहेको हुन सक्ने नयाँ सङ्केत फेला परेको बताएका छन्।
K2-18b (केटू-१८बी) ग्रहको वायुमण्डलको अध्ययन गरिरहेको केम्ब्रिज विश्वविद्यालयको एउटा टोलीले पृथ्वीमा जीवहरूले मात्रै उत्पादन गर्ने अणुहरू उक्त ग्रहको वायुमण्डलमा पनि फेला परेको जनाएको छ।
नासाको जेम्स वेब टेलिस्कोपले अर्को गृहको वायुमण्डलमा जीवनसँग सम्बन्धित अझ भरपर्दो रासायनिक पदार्थ पहिचान गरेको यो दोस्रो पटक हो। तर अध्ययन टोली र स्वतन्त्र खगोलविद्हरूले यी निष्कर्षहरू पुष्टि गर्न थप तथ्याङ्क आवश्यक पर्ने बताएका छन्।
प्रमुख अनुसन्धाता प्राध्यापक निक्कु मधुसूदनले थप प्रमाणहरू पनि छिट्टै फेला पार्ने आशा आफूले लिएको बताएका छन्। ‘त्यहाँ जीवन रहेको हुन सक्ने सम्भावना देखिएको यो अहिलेसम्मको सबैभन्दा बलियो प्रमाण हो। हामी एकदेखि दुई वर्ष भित्रमा यी सङ्केतहरूलाई पुष्टि गर्न सफल हुने छौँ,’ उनले भने।
केटू१८बी पृथ्वीभन्दा साढे दुईगुना ठूलो छ र पृथ्वीबाट ७०० खर्ब माइल टाढा छ।
निकै शक्तिशाली रहेको जेम्स वेब टेलिस्कोपले कुनै ग्रहको वायुमण्डलको रासायनिक संरचनाको पनि विश्लेषण गर्न सक्छ। ग्रहको माउ ताराको प्रकाशको सहयोग लिएर उक्त टेलिस्कोपले वायुमण्डलको विश्लेषण गर्न सक्छ।
जीवन रहेको सङ्केतका आधार
केम्ब्रिजको टोलीका अनुसार जीवनसँग सम्बन्धित दुई अणुमध्ये कम्तीमा एउटा अणुको रासायनिक उपस्थिति त्यहाँको वायुमण्डलमा देखिएको छ। त्यहाँ डाइमिथाइल सल्फाइड (डीएमएस) र डाइमिथाइल डाइसल्फाइड (डीएमडीएस) फेला परेका छन्। पृथ्वीमा यी ग्यासहरू समुद्री फाइटोप्लाङ्क्टन र ब्याक्टेरियाले निष्कासन गर्छन्।
प्राध्यापक मधुसूदन अवलोकनको एउटै चरणमा देखिएको ग्यासको मात्राबाट आफू छक्क परेको बताएका छन्। ‘त्यहाँको वायुमण्डलमा यो ग्यासको मात्रा पृथ्वीमा भन्दा हजारौँ गुना बढी छ,’ उनी भन्छन्।
‘यदि त्यसको सम्बन्ध साँच्चै जीवहरूसँग छ भने उक्त ग्रहमा धेरै जीवहरू छन्।’
प्राध्यापक मधुसूदनका अनुसार केटू-१८बीमा जीवहरू रहेको पुष्टि भएमा ‘त्यसले आकाशगङ्गामा जीवको अस्तित्व निकै सामान्य हो’ भन्ने प्रमाणित गर्छ।
यद्यपि त्यो कुरा ठोकुवा गरेर भन्न नसकिने मधुसूदनको टोलीले बताएको छ।
पर्याप्त छैन आधार
खोजले आवश्यक मापदण्ड पूरा गरेको छैन। अनुसन्धाताहरू आफ्नो खोजबारे ९९.९९९९९ प्रतिशत निश्चित हुनुपर्छ।
तर यो परिणाम ९९.७ प्रतिशत मात्रै छ। धेरै भए पनि त्यति प्रतिशतका आधारमा वैज्ञानिक समुदाय विश्वस्त हुन सक्दैन। तर १८ महिनाअघि यही टोलीले प्राप्त गरेको ६८ प्रतिशत नतिजाभन्दा यो धेरै हो।
तर एडिन्बरा विश्वविद्यालयकी प्राध्यापक क्याथरीन हेमन्स र स्कटल्यान्डको स्वतन्त्र अनुसन्धान समूह एस्ट्रोनोमर रोयलका अनुसार केम्ब्रिजले ९९।९९९९ प्रतिशत नतिजा हात पारे पनि त्यो भरपर्दो नहुन सक्छ।
‘यो पक्का भइसकेपछि पनि त्यो ग्यासको स्रोत के हो भन्ने प्रश्न बाँकी नै रहन्छ,’ क्याथरीन भन्छिन्।
‘पृथ्वीमा समुद्रका सूक्ष्मजीवहरूबाट त्यो उत्पादन हुन्छ। ब्रह्माण्डमा अनौठा गतिविधिहरू भइरहन्छन्, निकै टाढाको संसारमा ती अणुहरू जैविक स्रोतबाट उत्पादित भएका हुन् भन्ने ठोकुवा गर्न सक्दैनौँ।’
केम्ब्रिजको टोली पनि यो धारणासँग सहमत छ। अहिले उनीहरू निर्जीव कुराहरूबाट पनि डीएमएस र डीएमडीएस ग्यास उत्पादन हुन्छ कि भनेर प्रयोगशालामा अध्ययन गरिरहेका छन्।
वैकल्पिक अवधारणा
अन्य अनुसन्धान समूहले ‘केटू-१८बी’ बाट प्राप्त गरिएकाजस्तै तथ्याङ्क निर्जीव वस्तुबाट पनि प्राप्त गर्न सकिने वैकल्पिक व्याख्या अघि सारेका छन्। डीएमएस र डीएमडीएसबारे मात्रै नभई ग्रहको वैज्ञानिक संरचनाबारे पनि बहसहरू हुने गरेका छन्।
धेरै अनुसन्धाताहरूले उक्त ग्रहमा तरल पदार्थको गहिरो समुद्र रहेको अनुमान गर्नुको कारण ‘केटू-१८बी’ मा एमोनिआ नपाइनु हो। उनीहरूका अनुसार त्यहाँ मुनि रहेको पानीको गहिरो तहले एमोनिआ ग्यास सोसेर राखेको छ।
केम्ब्रिज विश्वविद्यालयका प्राध्यापक ओलिभर शोर्टलका अनुसार चट्टान गलेर बनेको समुद्रका कारण पनि त्यस्तो हुन सक्छ। अरू ताराहरूको परिक्रमा गर्ने ग्रहबारे हामीले तिनीहरूको वायुमण्डलमा परावर्तन हुने थोरै मात्राको प्रकाशबाट हो। त्यस कारण त्यहाँ जीवन भएको सङ्केत मात्रै नभएर धेरै कुराको सङ्केत हुन सक्छ।
‘केटू-१८बी’का हकमा यसको संरचनाबारे पनि वैज्ञानिक बहस चलिरहेका छन्,’ उनी भन्छन्।
नासाका एम्स अनुसन्धान केन्द्रका डा निकोलस वोगनको यो तथ्याङ्कबारे फरक व्याख्या छ। उनले केटू-१८बी कुनै परि सतह नभएको एउटा ‘ग्यास जाइअन्ट’ वा हिलिअम वा हाइड्रोजनको थुप्रो हुन सक्ने तर्कसहित एउटा शोध प्रकाशित गरेका छन्।
अरू समूहले भने यी दुवै व्याख्यामा विमति जनाउँदै चुनौती दिएका छन्। जेम्स वेब टेलिस्कोपबाट प्राप्त तथ्याङ्कमा उनीहरू अडिग छन् र त्यसले केटू-१८बीबारे बलियो वैज्ञानिक बहस जन्माएको छ।
प्राध्यापक मधुसूदन विज्ञानको सबैभन्दा जटिल प्रश्नको उत्तर दिन आफूले अझै ठूलो वैज्ञानिक अध्ययन गर्न जरुरी रहेको ठान्छन्। तर आफू र आफ्टो टोली सही बाटोमा रहेको उनको विश्वास छ।
‘अबको एक दशकपछि हामीले पछि फर्केर हेर्यौँ भने हामीले जीवन भएको अर्को संसार पहिचान भएको क्षण सम्झने छौँ,’ उनले भने।
उनीहरूको अध्ययन ‘द एस्ट्रोफिजिकल जर्नल लेटर्स’ मा प्रकाशित भएको छ। बीबीसीबाट
क्याटेगोरी : विज्ञान
थप समाचार
धेरै पढिएका
प्रतिक्रिया