कम्युनिष्ट प्रभाव विस्तार रोक्ने अमेरिकी रणनीतिहरू : इतिहासदेखि एमसीसीसम्म
सिएटो गठन र यसको उद्देश्य
अमेरिकाले कम्युनिष्ट प्रभाव र विस्तारलाई रोक्न विभिन्न क्षेत्रीय संगठनहरूको निर्माण गर्दै आएको छ । दक्षिणपूर्वी एशियामा सेप्टेम्बर १९५४ मा संयुक्त राज्य अमेरिकाले फ्रान्स, ग्रेट ब्रिटेन, न्यूजील्याण्ड, अष्ट्रेलिया, फिलिपिन्स, थाइल्याण्ड र पाकिस्तानसँग मिलेर दक्षिणपूर्वी एशिया सन्धि संगठन (सिएटो) गठन गरेको थियो । मनिलामा आयोजित सिएटो बैठकको उद्देश्य यस क्षेत्रको कम्युनिष्ट प्रभावलाई रोक्नु रहेको थियो ।
सिएटोको समाप्ति
सिएटो गठनपछि, दक्षिण भियतनाम युद्धमा पराजित भएपछि उत्तर भियतनाममा गाभिएको थियो । फ्रान्सले सन् १९७५ मा आर्थिक सहायता दिन मानेन । विभिन्न कारणहरूले यो संगठन २० फेब्रुअरी १९७६ पछि निष्क्रिय भयो र अमेरिकी राष्ट्रपति जिमी कार्टरको समयमा ३० जुन १९७७ मा यसलाई भंग गरियो ।
बगदाद प्याक्ट र सेन्टो
अमेरिकाले सिएटो जस्तै अन्य क्षेत्रीय संगठनहरू पनि निर्माण गरेको थियो । उत्तर एटलान्टिक सन्धि संगठन (नाटो) र मध्यपूर्वमा कम्युनिष्ट प्रभाव रोक्न बगदाद सम्झौता (बगदाद प्याक्ट) गरेको थियो । १९५९मा इराकको बगदाद प्याक्टबाट अलग भएपछि यसलाई केन्द्रीय सन्धि संगठन (सेन्टो) को नाममा नवीकरण गरिएको थियो।
सिएटो र भियतनाम युद्ध
सिएटोको गठन अमेरिकाका लागि कोरिया र इन्डो चाइना क्षेत्रमा सैन्य प्रभाव कायम गर्न आवश्यक थियो । शान्ति र समृद्धिको नाममा सिएटो गठन गर्दा दक्षिणपूर्वी एशियामा कम्युनिष्ट प्रभावलाई रोक्नको लागि यो सैन्य गठबन्धन महत्त्वपूर्ण थियो ।
कम्बोडियामा अमेरिकी प्रयास
अमेरिकाले कम्बोडियालाई सिएटोमा सामेल गराउने प्रयास गरेको थियो । राजा नोरोदम सिंहानुक नेतृत्वमा रहेको कम्बोडियासँग आर्थिक र सैनिक सहायता प्रदान गर्ने प्रस्ताव राखिएको थियो । तर, राजा सिंहानुकले तटस्थताको नीति अपनाए र प्रस्ताव अस्वीकार गरे । यसले अमेरिकाको दक्षिणपूर्वी एशियामा सैन्य प्रभाव विस्तार गर्ने रणनीतिमा धक्का पुर्यायो ।
हिन्द–प्रशान्त क्षेत्रीय प्रभाव र रणनीति
हिन्द–प्रशान्त क्षेत्रमा भारत, जापान, अष्ट्रेलिया, संयुक्त राज्य अमेरिका, दक्षिण कोरिया, इन्डोनेसिया, भियतनाम, थाइल्याण्ड, मलेसिया, सिंगापुर, फिलिपिन्स, म्यानमार, बङ्गलादेश, श्रीलंका, नेपाल, भूटान, माल्दिभ्स, पापुआ न्युगिनी र दक्षिण प्रशान्तका अन्य साना टापु राष्ट्रहरू पर्छन् । यो क्षेत्र हिन्द महासागरदेखि प्रशान्त महासागरसम्म फैलिएको छ । क्षेत्रीय स्थिरता, शान्ति र समृद्धि कायम गर्नको उद्देश्यमा इन्डोप्यासिफिक रणनीति निर्माण गरिएको छ ।
चीनको प्रभाव र अमेरिकी प्रतिक्रिया
चीनको आर्थिक र सामरिक प्रभाव हिन्द–प्रशान्त क्षेत्रमा तीव्र रूपमा बढिरहेको छ । चीनको ‘बेल्ट एण्ड रोड इनिसिएटिभ’ (बीआरआई) मार्फत विभिन्न देशहरूमा लगानी गर्दा चीनको प्रभाव फैलिएको छ । यसलाई रोक्न अमेरिकाले जापान, भारत र अष्ट्रेलियासँग मिलेर ‘क्वाड’ बनाएको छ, जसको उद्देश्य क्षेत्रीय सुरक्षा र आर्थिक सहकार्यलाई बलियो बनाउनु हो ।
बिमस्टेकको भूमिका
अमेरिकी सहयोगमा भारतीय नेतृत्वमा बनेको बिमस्टेकले पाकिस्तानलाई एक्ल्याएर भारतको प्रभावमा क्षेत्रीय सहयोग संगठनको रूपमा काम गर्दै आएको छ । बिमस्टेकको प्राथमिकतामा आतंकवाद, मानव तस्करी र समुद्री सुरक्षा जस्ता मुद्दाहरू छन्।
नेपालको भूउपस्थिति र अमेरिकी रणनीति
चीनलाई घेरा हाल्ने नीतिमा नेपालको भूउपस्थिति महत्वपूर्ण भएकोले अमेरिकाले नेपाललाई विभिन्न क्षेत्रीय पहलहरूमा संलग्न गराउने प्रयास गरेको छ । नेपालका तत्कालीन परराष्ट्रमन्त्री प्रदीप ज्ञवाली र जापानी परराष्ट्रमन्त्री तारो कोनोबीचको भेटले नेपाल र जापानबीचको सम्बन्धलाई सुदृढ बनाएर चीनको प्रभावलाई नेपालमा रोक्ने उद्देश्य रहेको छ ।
इन्डो–प्यासिफिक कमाण्ड
इन्डो–प्यासिफिक कमाण्ड (यूएसइन्डोपाको) अमेरिकाको १० वटा एकीकृत लडाकु कमाण्डमध्ये सबैभन्दा ठूलो र पुरानो हो । यस कमाण्डले प्रशान्त महासागरदेखि हिन्द महासागरसम्म फैलिएको क्षेत्रको सुरक्षा र स्थिरता कायम राख्ने जिम्मा लिन्छ । यसको उत्तर कोरियाको आणविक कार्यक्रम, दक्षिण चीन सागरबाट चीनको प्रभाव कमजोर पार्ने रहेको छ ।
एमसीसी र अमेरिकी रणनीति
अमेरिकाले एमसीसी मार्फत इन्डोप्यासिफिक रणनीतिमा सघाउ गरेकोमा शंका छैन । भारतलाई चीनको विरोधमा उपयोग गर्न सक्ने शक्तिको रूपमा लिएको छ । एमसीसीमा भारतको संलग्नतालाई राखेर नेपालमा दीर्घकालीन योजना बनाइएको छ । अमेरिकाले कम्युनिष्ट प्रभाव विस्तार हुन नदिन विभिन्न क्षेत्रीय संगठनहरूको निर्माण गरेको छ, जसले यसको रणनीतिक उद्देश्यलाई पुष्टि गर्छ ।
क्याटेगोरी : राजनीति
धेरै पढिएका
प्रतिक्रिया