हुकुमी शासन अन्त्य भएर प्रजातन्त्र स्थापना भएको दिनलाई कसरी मनाउने ?

हामीले खाने प्रत्येक गाँसमा रगत छ सहिदको
हामीले फेर्ने प्रत्येक सासमा रगत छ सहिदको
हाम्रो मुटुको प्रत्येक चालमा धडकन छ सहिदको
हाम्रा खुसीका प्रत्येक पलमा जीवन छ सहिदको –कवि भूपि शेरचन

आज जहाँनिया हुकुमी शासन अन्त्य भएर प्रजातन्त्र स्थापना भएको दिन हो । नेपालमा वि.सं. २००७ सालको क्रान्ति सफल भएर १०४ वर्षे लामो निरङ्कुश जहानीया राणा शासन अन्त्य भएको सम्झनामा हरेक वर्ष फागुन ७ गते मनाइन्छ ।
व्यक्तिगत जीवनको नाफाघाटा नहेरेर, बृहत्तर समाजको हितका लागि आफ्नो जिन्दगी सहिदहरुले अर्पण नगरेको भए आज राणा शासन र पञ्चायत लगायत विभिन्न निरंकुशतन्त्रहरुको जन्जिर भन्दा बाहिर आउँन त यतिबेलासम्म सकिन्थ्यो होला तर यो कार्य ढिला भने पक्कै हुने थियो ।

त्यही कारण हामी आजको दिनलाई ‘राष्ट्रिय प्रजातन्त्र दिवस’ मान्ने गर्छौँ । राणाहरुको वंशीय तन्त्र होइन कि ‘प्रजा’हरुकै ‘तन्त्र’मा शासन चल्छ भन्ने उद्घोषसहित आजकै दिन मुलुकमा प्रजातन्त्र छाएको थियो । विगतमा यो दिनको बेग्लै महत्व थियो । वि.सं. २०६३ वैशाखमा लोकतन्त्र स्थापनासँगै यो दिन ओझेलमा परेको छ । अब ‘प्रजातन्त्र’को ठाउँमा ‘लोकतन्त्र’ले ठाउँ लिएको छ । बिस्तारै बोलीचालीमा ‘प्रजातन्त्र’ शब्द हराउँदै गएको छ र त्यो ‘लोकतन्त्र’ र ‘गणतन्त्र’ले लिएको छ । शब्द फेरिए पनि शासकीय वृत्त अझै लोकतन्त्रसँग अभ्यस्त छैन, तिनका क्रियाकलापमा राणा, पञ्च र शाहीकै धङधङी देख्न सकिन्छ ।

तर, यो दिन नेपालको राजनीतिक र शासकीय इतिहासमा बेग्लै महत्व छ । वि.सं.२००७ मा नेपाली काँग्रेसको नेतृत्वमा भएको सशस्त्र क्रान्तिलाई राजा त्रिभुवनले साथ दिएपछि मुलुकमा प्रजातान्त्रिक शासन व्यवस्था स्थापना गर्न सजिलो भएको थियो । यदि राजाले साथ नदिएका भए प्रजातन्त्र स्थापनामा अझै समय कुर्नुपथ्र्यो होला !

प्रजातन्त्रको स्थापना भएपछि राणा शासकद्वारा प्रताडित जनताले स्वतन्त्रताको सास फेर्न पाए । प्रजातन्त्रसँगै आफूलाई लागेका विषयमा खुला रुपले बोल्न पाए । मानव अधिकार, अभिव्यक्ति स्वतन्त्रता, शिक्षा, स्वास्थ्य, जनताले पाउँदै आए । जनता टाठा–बाठा र अधिकारसम्पन्न हुँदै आए । त्यहीकारण आजको दिनलाई प्रजातन्त्रको दिवसको रुपमा सात दसकदेखि मनाइँदैछ ।

प्रजातन्त्रको स्थापना भएपछि राणा शासकद्वारा प्रताडित जनताले स्वतन्त्रताको सास फेर्न पाए । प्रजातन्त्रसँगै आफूलाई लागेका विषयमा खुला रुपले बोल्न पाए । मानव अधिकार, अभिव्यक्ति स्वतन्त्रता, शिक्षा, स्वास्थ्य, जनताले पाउँदै आए । जनता टाठा–बाठा र अधिकारसम्पन्न हुँदै आए । त्यहीकारण आजको दिनलाई प्रजातन्त्रको दिवसको रुपमा सात दसकदेखि मनाइँदैछ । प्रजातन्त्रकै लागि लडेका शहीदको सम्झनामा हामी हरेक वर्षको माघ १६ मा शहीद दिवस पनि मनाउछौँ । अनि आजको दिनमा तिनै वीर वीरागङ्ना शहीदहरुको बलिदानले प्राप्त भएको प्रजातन्त्रको सम्मानमा नेपालले भब्यतापूर्वक प्रजातन्त्र दिवस मनाउँदै आएको छ ।

तर, नेपाली नागरिकले प्रजातन्त्र निर्वाध भोग गर्न पाएनन् । ३० वर्षे पञ्चायती व्यवस्था पनि राणाशाही जस्तै भयो । फेरि २०४६ मा प्रजातन्त्र स्थापना भयो, त्यसमा पनि वि.सं.२०६१ माघ–१९मा तत्कालिन राजा ज्ञानेन्द्र शाहले संसद बिघटन गरेसँगै प्रजातान्त्रिक अधिकार दरबारले खोस्यो । यसैको बिरोधमा वि.सं.२०६२÷६३ सालमा दोस्रो जनआन्दोलन भयो । १९ दिने जनआन्दोलनमा धेरैले ज्यानको आहुती दिनुप¥यो । आन्दोलनको सफतासँगै मुुलुक उन्नत किसिमको प्रजातन्त्र अर्थात, लोकतन्त्रमा प्रवेश ग¥योे । दरबारले खोसेको प्रजातन्त्र पूनस्र्थापित गर्न श्रमजीवी, कलमजीवी, मजदुर, किसान, सम्पूर्ण व्यवसायी, कार्मचारी, राजनीतक दलका नेताहरुको उल्लेख्य भूमिका रह्यो ।

राज्यशक्तिको स्रोत जनता मात्र हुन् र मुलुकको सार्वभौमसत्ता जनतामा निहित हुनुपर्छ भन्ने मान्यतालाई जनताको संघर्ष तथा वीरवीरांगना सहिदहरुको बलिदानबाट स्थापित गरेको हुनाले आजको दिन नेपालको इतिहासमा गौरवपूर्ण र अविस्मरणीय मानिन्छ । प्रजातन्त्रकै जगमा लोकतन्त्र हुँदै मुलुकमा अहिले संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रात्मक शासन व्यवस्था स्थापना भएको छ । संविधानतः देश ‘समाजवाद उन्मुख’ छ । हामी सात दशक यताका सबैखाले संघर्ष र आन्दोलनहरुबाट प्राप्त उपलब्धिहरुको साँचो अर्थमा कार्यान्वयनको चरणमा छौँ । यस क्रममा हाम्रासामु थुप्रै चुनौतीहरु देखा परेका छन् । चुनौतीहरुको सामना गर्दै लोकतन्त्रका मूल्य, मान्यता र आदर्शहरुलाई स्थापित गर्नु अहिलेको मुख्य कार्यभार हो । लोकतन्त्र सिद्धान्तसँगै हाम्रो चिन्तन, जीवन पद्धति, व्यवहार र पुस्तान्तरणको महत्वपूर्ण संस्कार समेत हो । यसको विकास, विस्तार र सुदृढीकरणको प्रक्रिया निरन्तर चलिरहनु अनिवार्य हुन्छ ।

लोकतन्त्रको समीक्षा यसको अभ्यासमा आधारित रहन्छ । जिम्मेवार निकायबाट लोकतान्त्रिक अभ्यासको व्यवहारिक पुष्टि भए मात्र जनस्तरमा यसप्रति गहिरो विश्वास पैदा हुन्छ । लोकतन्त्रप्रतिको साँचो प्रतिबद्धता र यसको रक्षाको दायित्व हामी सबैको हो । थप सजग र सचेत भएर लोकतन्त्रको संस्थागत अभ्यास सुनिश्चित गर्न सक्दा नागरिकमा सकारात्मक सन्देश प्रवाह हुन्छ ।

वि.सं. २००७ सालदेखि अहिलेसम्म मुलूकले छ वटा संविधान प्राप्त गरेको भएतापनि सोही सालको क्रान्तिबाट स्थापित एजेन्डालाई साकार पार्दै वि.सं. २०७२ मा जारी भएको नेपालको संविधान मुलुकको शासन व्यवस्था सञ्चालनको गतिशील दस्तावेज हो । संविधानप्रति मुलूकका सबै समुदायको स्वीकार्यता र अपनत्व फराकिलो बनाउन व्यवस्थापिका संसद र संसदमा सामेल सबै राजनीतिक दलको सहभागीतामा समयानुकुल संविधान संशोधन हुन जरुरी छ । संविधानको स्वीकार्यता बढाएर त्यसको पूर्णं कार्यान्वयन गर्नु तथा हिमाल, पहाड र तराइका सबै जातजाति, भाषा, धर्म, समुदायको सुदृढ राष्ट्रिय एकताको बल र आर्थिक समृद्धिको दिशामा अगाडि बढ्नु आजको आवश्यकता हो ।

जीवनभर प्रजातान्त्रिक मूल्य, मान्यता, आदर्श र सिद्धान्तप्रति प्रतिबद्ध रहेका प्रजातन्त्रका सेनानीहरुप्रति पनि हामीले उच्च सम्मान प्रकट गर्न जरुरी छ । वि.सं. २००७ सालदेखि अहिलेसम्म मुलूकले छ वटा संविधान प्राप्त गरेको भएतापनि सोही सालको क्रान्तिबाट स्थापित एजेन्डालाई साकार पार्दै वि.सं. २०७२ मा जारी भएको नेपालको संविधान मुलुकको शासन व्यवस्था सञ्चालनको गतिशील दस्तावेज हो । संविधानप्रति मुलूकका सबै समुदायको स्वीकार्यता र अपनत्व फराकिलो बनाउन व्यवस्थापिका संसद र संसदमा सामेल सबै राजनीतिक दलको सहभागीतामा समयानुकुल संविधान संशोधन हुन जरुरी छ । संविधानको स्वीकार्यता बढाएर त्यसको पूर्णं कार्यान्वयन गर्नु तथा हिमाल, पहाड र तराइका सबै जातजाति, भाषा, धर्म, समुदायको सुदृढ राष्ट्रिय एकताको बल र आर्थिक समृद्धिको दिशामा अगाडि बढ्नु आजको आवश्यकता हो । यसका लागि सरकार सम्वाद र सहमतिका आधारमा लक्ष्य हासिल गर्न क्रियाशील हुनुपर्छ । शहिदका अधुरा सपनाहरु पूरा गरी लोकतन्त्रलाई संस्थागत गर्न सबैले आ—आफ्नो ठाँउमा इमान्दार र प्रतिवद्ध रहि सकारात्मक सोचकासाथ अगाडि बढ्नु नैं सही अर्थमा प्रजातन्त्र दिवस मनाउनु हो ।

जनताको आवाज बोल्ने थलो संसदमै प्रतिनिधित्व गर्ने राप्रपाले अहिलेको शासन व्यवस्थाप्रति बिरोध जनाउँदै लोकतान्त्रिक गणतन्त्र खारेजको माग गर्दै आएको छ । तर प्रजातन्त्र वा लोकतन्त्रको बिकल्प राजतन्त्र हुन सक्दैन । जनता उक्त व्यवस्थाप्रति आजित भइसकेका छन् । हामीले अझै उन्नत किसिमको प्रजातन्त्रको कामना र कल्पना गर्नुपर्छ । हामी पश्चगमनको दिशामा जाने कल्पना गर्नु पनि हुँदैन । त्यसैले त कवि भूपि शेरचन लेख्छन् ः

हामीले आफ्नो कर्तव्य बिर्से इतिहासले धिक्कार्ला
गोली निलेका सहिदको प्यारो लासले धिक्कार्ला ।

थप समाचार

पत्रकार श्रीवास्तवलाई पितृशोक परेकोप्रति समयबद्धको समवेदना

बूढानीलकण्ठमा अनलाइन जुवा खेलाउने २४ जना भारतीय नागरिक पक्राउ

अमेरिका पठाइदिन्छु भन्दै चार लाख रुपैयाँ ठगी गरेको अभियोगमा उदयपुरकी…

विद्यार्थीको गालामा तातो पन्युले डामेर यातना दिने शिक्षिकालाई थप पाँच…

१०८ वर्षीया वृद्धाको खुट्टाको सफल शल्यक्रिया

सेती प्रादेशिक अस्पतालमा कार्यरत चिकित्सकमाथि आक्रमण गर्ने एक व्यक्ति पक्राउ